Category: Class 10 Sanskrit

Rajasthan Board Books

Created with Sketch.

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit रचनात्मक कार्यम् कथाक्रम संयोजनम्

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit रचनात्मक कार्यम् कथाक्रम संयोजनम् संस्कृतकथासाहित्यमतीव समृद्धम् अस्ति । अत्र नैकानां नीतिकथानां महान् संग्रहो वर्तते । तासु काश्चित्-प्रसिद्धा: कथा: अत्र क्रमरहितवाक्येषु अतिसंक्षिप्ततया लिखिताः। तानि कथा-वाक्यानि क्रमेण योजयित्वा कथाक्रमसंयोजनस्य पाठ्यक्रमानुरोधात् रचनात्मक-कौशल विकासीय अभ्यास: करणीयः। (संस्कृत कथा साहित्य अत्यन्त समृद्ध है। यहाँ एक ही नहीं, नीति कथाओं का महान संग्रह है, उनमें…
Read more

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit रचनात्मक कार्यम् चित्राधारितं वर्णनम्

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit रचनात्मक कार्यम् चित्राधारितं वर्णनम् परिचय – ‘चित्राधारितवर्णनम्’ चित्रों के आधार पर लिखा जाने वाला अनुच्छेद या कथांश होता है अर्थात् चित्र-वर्णन में कोई भी सामान्य चित्र देकर उसका वर्णन करने को कहा जाता है । यह वर्णन मंजूषा में दिए गए शब्दों की सहायता से करना होता है ।…
Read more

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit रचनात्मक कार्यम् संकेताधारितसंवाद-लेखनम्

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit रचनात्मक कार्यम् संकेताधारितसंवाद-लेखनम् निर्देश – कक्षा 10 के पाठ्यक्रम में संस्कृत में संवाद/वार्तालाप निर्धारित हैं । प्रश्न-पत्र में वार्तालाप सम्बन्धी एक प्रश्न पूछा जायेगा । वार्तालाप पूर्ण रूप से विद्यार्थी के मानसिक स्तर पर निर्भर होगा । इस प्रश्न का उद्देश्य विद्यार्थियों को संस्कृत में सम्भाषण क्षमता को प्रेरित…
Read more

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit रचनात्मक कार्यम् पत्र-लेखनम्

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit रचनात्मक कार्यम् पत्र-लेखनम् अयं कालः संचारक्षेत्रे समृद्धकालः अस्ति। विचाराणाम् आदानप्रदानार्थं बहूनि संचारसाधनानि सन्ति परम् अद्यापि पत्रं विचारसम्प्रेषणस्य प्रमुखं साधनं वर्तते । पत्रस्य महत्त्वम् अनेन ज्ञातुं शक्यते यत् अस्मिन् संचारसमृद्धकालेऽपि कार्यालयसम्बन्धि-सूचनानाम् आदान-प्रदानं पत्रमाध्यमेन एव अधिकं भवति । पत्रमाध्यमेन वयं विविध-वार्ताः, वैयक्तिकविचारान्, चिन्तनानि, संवेदनाः, अनुभूतिं च प्रकटयितुं शक्नुमः। व्यापारक्षेत्रे, कार्यालयानां कार्यसंदर्भ…
Read more

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit व्याकरणम् अनुवाद-कार्यम्

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit व्याकरणम् अनुवाद-कार्यम् एतदर्थम् अस्मिन्नेव पुस्तके व्याकरण-भागे कारक-वाच्यपरिवर्तनम्-अशुद्धिशोधनम् इति प्रकरण-त्रये अभ्यास: करणीयः। (इसके लिए व्याकरण भाग में दिये गये कारक, वाच्य परिवर्तन, अशुद्धि संशोधन इन तीन प्रकरणों का भी अभ्यास करना चाहिए।) हिन्दी वाक्यों का संस्कृत में अनुवाद हिन्दी से संस्कृत में अनुवाद करते समय कर्ता, कर्म, क्रिया तथा अन्य…
Read more

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit व्याकरणम् अशुद्धि-संशोधनम्

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit व्याकरणम् अशुद्धि-संशोधनम् शुद्धिः कस्मै न रोचते ? यथा जीवने आहार-व्यवहारादिषु सर्वत्र शुद्धिः अपेक्षिता भवति तथैव भाषा व्यवहारेऽपि शुद्धिः इष्यते । संस्कृतेन भाषण-पठन लेखनादिव्यवहारः क्रियते चेत् शुद्धिः सविशेषम् आवश्यकी। संस्कृते कारक-विभक्ति-समास-सन्धि-प्रत्यय-लिङ्गादेः सम्यक् ज्ञानाभावाद् अशुद्धयः भवन्ति । तन्निवारणाय अभ्यासः करणीयः इति कानिचन उदाहरणानि अत्र दीयन्ते। (शुद्धि किसे अच्छी नहीं लगती ?…
Read more

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit व्याकरणम् घटिका चित्र साहाय्य समय-लेखनम्

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit व्याकरणम् घटिका चित्र साहाय्य समय-लेखनम् संस्कृत-भाषा-व्यवहारे घटिका-सम्बन्धि-कालसूचक-शब्दाना प्रयोगः अतीव सरलः भवति, तदेव अत्र प्रदश्यते । दो तावत् सामान्य-समयलेखनम् इत्युक्ते पूर्ण-समयलेखनं कथमिति दर्यते – (संस्कृत भाषा व्यवहार में घड़ी सम्बन्धी समयसूचक शब्दों का प्रयोग बहुत सरल होता है, उसी को यहाँ प्रदर्शित किया गया है। प्रारम्भिक समय में सामान्य समय…
Read more

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit व्याकरणम् वाच्य-परिवर्तनम्

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit व्याकरणम् वाच्य-परिवर्तनम् संस्कृत-भाषायां, सर्वासु भारतीयभाषासु, अन्यासु च भारोपीयभाषासु वीच्यस्य महत्त्वपूर्ण स्थानं वर्तते । वाच्यस्य सम्यग्ज्ञानं विना भाषायाः आकारः न अवगम्यते । (संस्कृत भाषा में, सभी भारतीय भाषाओं में और अन्य भारोपीय भाषाओं में वाच्य का महत्त्वपूर्ण स्थान है। वाच्य के सही ज्ञान के बिना भाषा के आकार को नहीं…
Read more

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit व्याकरणम् अव्ययम्

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit व्याकरणम् अव्ययम् संस्कृतभाषायां शब्दप्रकारद्वयमस्ति- विकारी अविकारी च। ये शब्द: विभक्तिप्रत्यय-उपसर्गे: मिलित्वा रूपपरिवर्तन कुर्वन्ति ते ‘विकारी’ इति शब्देन निर्दिश्यन्ते। अविकारिण: तु कदापि रूपपरिवर्तनं न कुर्वन्ति । एते ‘अव्यय’-शब्देन कथ्यन्ते। अर्थात् येषु शब्देषु लिङ्गवचनकारकादि-सम्बन्धेन रूपपरिवर्तनां न भवति ते अव्ययानि सन्ति। उक्तं च-(संस्कृत भाषा में शब्द | के दो प्रकार हैं- विकारी…
Read more

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit व्याकरणम् प्रत्ययः

Rajasthan Board RBSE Class 10 Sanskrit व्याकरणम् प्रत्ययः प्रत्ययस्य परिभाषा – धातो: प्रातिपादिकस्य वा पश्चात् यस्य प्रयोगः क्रियते सः प्रत्ययः इति कथ्यते। ( धातु अथवा । प्रातिपदिक (शब्द) के पश्चात् जिसका प्रयोग किया जाता है वह प्रत्यय कहा जाता है।) प्रत्यानां भेदाः – प्रत्ययानां मुख्यरूपेण त्रयो भेदाः सन्ति । ते क्रमश: इमे सन्ति- (प्रत्ययों के…
Read more